การเกิดขึ้นของสังคม ลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา ๑

 ล่องแม่น้ำเจ้าพระยา สู่สามโคก-ปทุมธานี 

ตอน ๑ : การเกิดขึ้นของสังคม ลุ่มแม่น้ำ เจ้าพระยา ๑

ปฏิพัฒน์ พุ่มพงษ์แพทย์

แม่น้ำเจ้าพระยา แต่เดิมเป็นลำน้ำใหญ่ 

ที่เกิดจากการรวมตัวของลำน้ำ ปิง วัง ยม น่าน ที่ปากน้ำโพ 

แล้วแตกสาขา ออกมาเป็น แม่น้ำใหญ่ กับแม่น้ำน้อย 

ลงมาบรรจบกับลำน้ำลพบุรี ลำน้ำป่าสัก 

ส่ายสลับกันไปมา 

ทำให้เกิดลำน้ำสาขาขึ้นมากมายบนที่ราบลุ่มแม่น้ำแห่งนี้ 

เกิดเป็นพื้นที่ราบในแอ่งกะทะของอ่าวไทย 

เรียกโดยรวมว่า “ดินดอนสามเหลี่ยมเจ้าพระยา” [Chao Phraya Delta]

ดินดอนสามเหลี่ยมหรือเดลต้า คือ

พื้นที่ราบลุ่มที่เกิดจากการทับถมของโคลนตะกอนที่แม่น้ำ

และลำน้ำพัดพาลงมาจากภูเขาและพื้นที่สูง 

จึงเป็นดินที่อุดมสมบูรณ์ด้วยปุ๋ยธรรมชาติ 

เหมาะกับการเพาะปลูกพืชพันธุ์ธัญญาหาร

เลี้ยงคนได้เป็นจำนวนมาก

และการมีลำน้ำและแม่น้ำที่ไหลลงสู่ทะเลได้ 

ทำให้มีการเคลื่อนไหวของผู้คนทั้งจากภายนอก และภายใน

เข้ามาตั้งหลักแหล่งที่อยู่อาศัยอย่างถาวร [Sedentary settlements]

และพัฒนาขึ้นเป็นบ้านเมือง

ทางเกษตรกรรมและการค้าขาย [Port polity] 

เกิดขึ้น เป็นสังคมมนุษย์ ที่อาจเรียกได้ว่าเป็น 

“สังคมลุ่มแม่น้ำ” [Riverine society]

เหตุที่เป็นเช่นนี้เพราะบริเวณริมฝั่งแม่น้ำ

มักเป็นพื้นที่สูงที่เกิดจากการทับถมของโคลนตะกอน [Levee] 

ในยามที่น้ำล้นฝั่งในฤดูน้ำ

เป็นที่เหมาะกับการสร้างบ้านเรือนและเรือกสวนเป็นแหล่งชุมชน 

ตั้งแต่ระดับหมู่บ้าน [Villages] เมือง [Towns] และ นคร [Cities] 

เรียงรายอยู่ตามริมฝั่งแม่น้ำลำคลอง 

รูปแบบของการตั้งถิ่นฐานเป็นแบบแนวยาวไปตามลำน้ำ [Linear pattern] 

ด้านหน้าของบ้านเรือนที่อยู่อาศัย

รวมทั้งวัดวาอารามที่เป็นศาสนสถาน 

ต่างก็หันหน้าลงแม่น้ำลำคลองที่เป็นเส้นทางคมนาคมทั้งสิ้น 

ส่วนด้านหลังของชุมชนก็มักเป็นทุ่งโล่ง เป็นไร่นาสาโท

อันเป็นแหล่งที่ทำการเพาะปลูกพืชผลทางเกษตรกรรม

ความสำคัญที่โดดเด่นของสังคมลุ่มแม่น้ำ ก็คือ 

เป็นสังคมที่มีการเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา 

อันเนื่องมาจากการที่คนหลายเผ่าพันธุ์ หลายวัฒนธรรม 

ทั้งที่เข้ามาจากภายนอกทางทะเล

และเคลื่อนย้ายจากพื้นที่ภายใน [Hinter land] 

มาผสมปนเปกันอย่างต่อเนื่อง 

จนทำให้เกิดบูรณาการทางวัฒนธรรม

และการเมืองขึ้นเป็นสังคมที่เป็นรัฐและอาณาจักรในที่สุด