พระธาตุถาดทอง และ ธาตุกล่องข้าวน้อย จ.ยโสธร

อัตชีวประวัติ ปฏิพัฒน์ (วัชรินทร์)

ภาค หัวหน้าหน่วยศิลปากร ที่ ๖ พิมาย

ตอนที่ ๑๙ :พระธาตุถาดทอง และ ธาตุกล่องข้าวน้อย จ.ยโสธร

วันเสาร์ที่ ๒๒ เมษายน พ.ศ.๒๕๒๑

ออกจากโรงแรมยศนคร จังหวัดยโสธร 

เดินทางต่อ ออกนอกเมืองไป ประมาณ ๙ กม. 

เพื่อตรวจดู แหล่งโบราณสถานตามทะเบียน หมายเลข ๒ "ธาตุลูกฆ่าแม่" และ หมายเลข ๗ “ธาตุตาดทอง” 

ธาตุ หรือ เจดีย์ ทั้งสองเป็น ธาตุองค์ขนาดย่อม ๆ 

ตั้งอยู่ในกลางทุ่งนาของบ้านตาดทอง ตำบลตาดทอง 

ธาตุเจดีย์องค์หนึ่ง หมายเลข ๒ "ธาตุลูกฆ่าแม่"

มีขนาดเล็ก พอสมเหตุสมผล กับ 

นิทานพื้นบ้าน เกี่ยวกับธาตุองค์นี้  ที่เล่าสืบกันมา ว่า 

มีชายหนุ่มชาวนา ออกไปไถนา จนถึงเที่ยง 

รู้สึกเหนื่อยและหิวข้าวมาก  

แต่วันนั้น แม่ของหนุ่มชาวนามาส่งข้าว ช้ากว่าเวลาปกติ 

ลูกชาย เห็น ก่องข้าวที่แม่ถือมาให้นั้น เป็นก่องเล็กมาก 

คิดว่าไม่เพียงพอกับความหิวที่ตนมี 

โกรธแม่มาก ลงมือทำร้ายมารดาด้วยความโมโหหิว 

จนมารดาล้มและเสียชีวิต 

หลังจากกินข้าวที่แม่นำมาให้แล้ว 

กินเท่าไรข้าวก่องน้อยนั้นก็ยังไม่หมดก่อง 

ลูกชายเริ่มได้สติ 

หันมาเห็นแม่นอนเสียชีวิตบนพื้น รู้สึกเสียใจมากที่ได้ทำผิดไป 

จึงได้สร้างธาตุก่องข้าวน้อยแห่งนี้ขึ้นมาด้วยมือ

เพื่อชดใช้บาปกรรมที่ฆ่าแม่ 

 ส่วนพระธาตุองค์ใหญ่ที่เห็นเด่น อยู่กลางทุ่งนั้น  

คือ หมายเลข ๗ “ธาตุตาดทอง” 

มีเรื่องราว เล่าสืบกันมาว่า 

เมื่อผู้คนในแถบอำเภอรัตนบุรีทราบข่าวการบูรณะพระธาตุพนม  

ได้พร้อมใจกันรวบรวมวัตถุมงคลสิ่งมีค่าเพื่อนำไปบรรจุไว้ในพระธาตุพนม 

แต่เมื่อเดินทางถึงบ้านตาดทอง

ได้พบกับชาวบ้านสะเดา ตำบลตาดทอง 

ที่ไปช่วยบูรณะพระธาตุเดินทางกลับมาบ้าน 

เพราะการบูรณะพระธาตุพนมได้เสร็จสิ้นแล้ว 

ผู้คนเหล่านั้นจึงพร้อมใจกันสร้างเจดีย์บรรจุของมีค่าที่ตนนำมา 

ชาวบ้านสะเดา ได้นำถาดทอง

ที่ใช้อัญเชิญของมีค่านำไปบรรจุในพระธาตุพนม 

มารองรับของมีค่าที่ชาวอำเภอรัตนบุรี 

ที่จะนำไปบรรจุไว้ในเจดีย์ที่กำลังสร้าง 

จึงเรียกว่า  "ธาตุตาดทอง" หรือ "ธาตุถาดทอง"

จากรูปแบบของธาตุ ทั้งสอง ที่ต่างกรรมต่างวาระกัน 

แต่ก็เป็นสถาปัตยกรรมแบบพื้นเมืองท้องถิ่น(ลาว)  

มีอายุ ในสมัยพุทธศตวรรษที่ ๒๓ – ๒๔  เช่นเดียวกัน

จากการตรวจสอบ Google Map แล้ว

พบ ว่าใกล้ ๆ ( ระยะทาง ๓๑๐ เมตร )  กับ ธาตุตาดทอง 

และ ธาตุลูกฆ่าแม่(ก่องข้าวน้อย) นั้น 

มีเมืองโบราณเมืองหนึ่ง ที่มีรูปเกือบเป็นสี่เหลี่ยมเลขาคณิต 

สมัยทวาราวดี อายุประมาณ พุทธศตวรรษที่ ๑๕ - ๑๖  

ดังนั้น จึงไม่เป็นการแปลก 

ที่จะพบ เสมา อายุสมัยทวาราวดี อยู่ที่ บริเวณ ธาตุตาดทอง ด้วย 

จึงอนุมานได้ว่า บริเวณ ธาตุตาดทอง

ย่อมต้องมีความเกี่ยวพันกับ เมืองโบราณ (วัดโพธิศรีมงคล) 

มาตั้งแต่สมัยเมื่อ พุทธศตวรรษที่ ๑๖ 

และในเวลาต่อมา เมื่อมีชุมชนลาว อพยพเคลื่อนเข้ามาในบริเวณนี้ 

เห็นชัยภูมิเหมาะสม  จึงตั้งบ้านเรือน  

รวมทั้งสร้าง ธาตุตาดทอง (องค์ใหญ่ ) ขึ้น ในกลุ่มของเสมาโบราณด้วย

ส่วน "ธาตุลูกฆ่าแม่" นั้น 

จะด้วยเหตุผลใด ก็ตาม ก็เป็นธาตุ ที่มีขนาดเล็ก 

และมีรูปแบบศิลปกรรมที่มีฝีมือด้อยกว่า ธาตุองค์ใหญ่มาก.

ขอบคุณ : ภาพประกอบจาก Google

คูน้ำคันดินที่แสดงให้เห็นเป็นเมืองหรือชุมชนโบราณ สมัยทวาราวดี (พุทธศตวรรษที่ ๑๕ - ๑๖ ) ที่มีความสัมพันธ์กันกับ ธาตุตาดทอง และ ธาตุก่องข้าวน้อย

บริเวณ ธาตุตาดทอง กับ ธาตุก่องข้าวน้อย อยู่ในสถานที่วัดเดียวกัน อยู่นอกคูเมืองโบราณ ประมาณ ๓๑๐ เมตร

เสมาหิน สมัยทวาราวดี พุทธศตวรรษที่ ๑๖

ใกล้ฐานธาตุถาดทอง หรือ ธาตุตาดทอง วัดทุงสะเดา จ.ยโสธร

ธาตุถาดทอง หรือ ธาตุตาดทอง วัดทุงสะเดา จ.ยโสธร

ใบเสมาหินทราย สมัยทวาราวดี พุทธศตวรรษที่ ๑๖

วัดทุงสะเดา จ.ยโสธร