บันทึกชีวประวัติปี ๒๕๒๗ คุ้มขุนแผน กับ การลี้ภัยไปอยู่ต่างแดนจนตลอดชีวิต ของ นายปรีดี พนมยงค์

 ชีวประวัติ ปี ๒๕๒๗

นักโบราณคดี พระนครศรีอยุธยา

ตอน...ไม่ใช่ขุนแผน แต่อยู่คุ้มขุนแผน

ย้ายลงมาจากปราสาทเขาพนมรุ้ง

ตั้งแต่กลางเดือน ตุลาคม ๒๕๒๖

ไม่มีที่พักให้ บ้านที่เจ้าหน้าที่หน่วยศิลปากร ที่ ๑

เคยอยู่ โดยเฉพาะหัวหน้าหน่วยฯ

ก็ตกเป็นของ บ้านพักของพิพิธภัณฑ์

คนอยุธยา อาจไม่เดือดร้อน 

เพราะกลับบ้าน ๆ ใครบ้านมัน

เช่นเดียวกับ ข้าราชการที่ไปจากกรุงเทพฯ

ก็ ไป-กลับ บ้านใครบ้านมัน เช่นเดียวกัน

แต่ค่าใช้จ่ายในการเดินทาง "สูงกว่า"

เมื่อมีการตั้ง หน่วยงานอุทยานเฉพาะกิจ ขึ้น

มีการสร้างแค้มป์ สร้างบ้านพัก(หัวหน้าโครงการฯ)ชั่วคราว 

ไว้ที่บริเวณข้างวัดมหาธาตุ

เมื่อผมย้ายไปลงในตำแหน่ง นักโบราณคดี ของหน่วยฯ๑

จึงไม่มีที่อยู่ นอกจากห้องแคบ ๆ ห้องหนึ่ง

ของโครงการฯอุทยานอยุธยา

ผมจึงไปยึด "เรือนหลังใหญ่" 

ในหมู่เรือนไทย "คุ้มขุนแผน" เป็นที่อาศัย

เพราะยังว่างอยู่ และไม่สนใจว่า

"ใครจะว่าอย่างไร"

จะห้ามผมก็คงไม่ถนัดนัก

ด้วยเหตุ ที่ยังอนุญาตให้เจ้าหน้าที่คนหนึ่ง

ยกครอบครัวมาพักอาศัยอยู่ได้

โดยอ้างว่า "ให้มาเฝ้าคุ้มขุนแผน"

ผมเคยมาพัก สมัยเมื่อยังเป็นนักศึกษา 

เวลามาขุดภาคสนามที่ "ศาลพระกาฬ"

อ.วีรพันธ์ มาลัยพันธุ์ 

อาจารย์โบราณคดี จบจากปากีสถาน หมาด ๆ 

คุมนักศึกษาอยู่บนเรือนคุ้ม

ส่วนผมกับอ.คงเดช ประพัฒน์ทอง

ไม่ได้นอนบนเรือน

แต่มากางเต้นท์สนาม 

นอนใกล้ ๆ กับเจดีย์ "วัดเกษ" 

 ค่อยเล่า ถ้าไม่ลืม  "สะใจกว่า"

อนึ่ง "คุ้มขุนแผน" 

โดยเฉพาะ หลังกลางใหญ่ ที่ผมไปยึดเป็นที่พัก นั้น

แต่เดิม เป็นส่วนหนึ่งของพระตำหนักสะพานเกลือ

(บริเวณวิทยาลัยต่อเรือ ปัจจุบัน)

เป็นที่ประทับ ของ

นายพลตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นมรุพงษ์ศิริพัฒน์ 

สมุหเทศาภิบาล ผู้สำเร็จราชการมณฑลกรุงเก่า

หลังจากเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.๒๔๗๕

นายปรีดี พนมยงค์  หรือ

อำมาตย์ตรี หลวงประดิษฐ์มนูธรรมรัฐบุรุษอาวุโส ซึ่งเป็นชาวอยุธยา

เชื่อคำทำนาย ว่า 

"จะต้องอาญาแผ่นดินหนัก"

จึงทำการแก้เคล็ด โดย 

ในปี พ.ศ.๒๔๘๒ ได้ทำการ

ย้ายพระตำหนักหลังนี้ จากตำหนักสะพานเกลือ

มาสร้างขึ้น เป็นหมู่เรือนไทย ในบริเวณสถานที่

"คุกหลวง" เดิม ในสมัยพระนครศรีอยุธยา

แล้วตั้งชื่อ บ้านเรือนไทยกลุ่มนี้ว่า

"คุ้มขุนแผน"

เพราะตามวรรณคดี ระบุว่า "ขุนแผนเคยติดคุกหลวง"

เวลา นายปรีดี พนมยงค์ กลับมาบ้าน ที่วัดพนมยงค์

ก็จะต้องมาพักที่ "คุ้มขุนแผน" แห่งนี้

เสมือนดังว่า "ได้ติดคุก"แล้ว

ผลสุดท้าย การแก้เคล็ดของท่านสำเร็จ สมประสงค์ คือ

ไม่ได้ติดคุกในประเทศไทย

แต่ต้องลี้ภัยการเมือง

ไปอยู่ต่างแดนจนตลอดชีวิต.

เจดีย์วัดเกษ ใกล้คุ้มขุนแผน

ด้านหน้าคุ้มขุนแผน ภาพ:สุรเจตน์ เนื่องอัมพร

เรือนหลังใหญ่ คุ้มขุนแผน จากตำหนักสะพานเกลือ